Kayan Yıldız Nedir? Kayan Yıldız Terimi Doğru Mu?

Meteorlar ve meteor yağmurları hakkında bilmek istediğiniz her şey ve daha fazlası bu yazıda bulabilirsiniz!
Kayan yıldız, gece gökyüzünde bir ışık şeridinin dikkatinizi çektiği o anı herkes en az bir kez yaşamıştır. Bu, Dünya’ya doğru hızla ilerleyen bir kayan yıldızı görme fırsatıdır. Binlerce yıl boyunca insanlar bu anı deneyimledi ve zamana yayılmış sorular üzerinde düşündüler. Bu makalenin odaklanacağı birkaç soru da bunlardır.

Kayan Yıldız Nedir?

Aslında, kayan yıldız, bir yıldız değildir. Yıldız terimi, görünümüne atıfta bulunur. Gökyüzünden düşen, parlak ve ışıltılı bir yıldız gibi görünse de, bilimsel terimi “meteor“dur. “Kayan” veya “düşen yıldız” terimleri, tamamen konuşma diline aittir ve bilimsel değildir.
Güneş sistemimiz, toz parçacıkları, uzay kayaları, buz ve kum tanesi boyutunda ince enkaza sahip bulutlarla doludur. Bu enkaza, galaksimizin, Samanyolu’nun ve Güneş Sistemi’nin eski geçmişinden kalan kalıntılar denir. Uzayda iken bu enkaza “meteoroid” denir.

Amerikan Meteor Derneği’ne göre, bir meteoroidin boyutu küçük bir nanoparçacık (30 mikrometre) ile 1 metre arasında değişir. 30 mikrometreden daha küçük uzay tozu (toz parçaları) “mikrometeoroid” olarak adlandırılır. 1 metreden daha büyük olan tüm kaya, demir veya buz enkazı (kuyruklu yıldız olmayan) ise “asteroit” olarak sınıflandırılır.
Meteoroid, Dünya’nın üst atmosferine girdiğinde, “meteor” olarak sınıflandırılır; bu, çoğu insanın düşündüğü gibi bir kayan yıldızdır. Kayan yıldızlar (meteorlar), yaklaşık 30-50 mil (50-100 km) yükseklikteki mezosferde görünür hale gelir. Çoğu saniyeler içinde buharlaşırken, Dünya’nın yüzeyine ulaşan daha hızlı ve büyük parçalar “meteorit” olarak adlandırılır.
Artık Kayan Yıldız teriminin bilimsel olmadığını öğrendiğimize göre, yazının bundan sonraki bölümünde “meteor” olarak isimlendireceğiz

Terminoloji

Meteoroid: Uzayda seyahat eden, bir toz tanesi ile küçük bir asteroit arasında boyuta sahip, “uzay kayası” olarak adlandırılan nispeten küçük bir nesne.
Meteor: Dünya atmosferine girip yanan bir meteoroid.
Meteorit: Dünya yüzeyine çarpan bir meteoroidler bu isimle adlandırılır.
Asteroit: Güneş’in etrafında dönen, boyutu meteoroid ile gezegen arasında değişen kayalık bir nesne.
Kuyruklu Yıldız (Comet): Güneş’e yaklaştıkça bir gaz halo ve kuyruğa sahip olan, çoğunlukla buz ve tozdan oluşan nesne.
Kuyruklu yıldız kelimesi, Eski İngilizce “cometa” kelimesinden türetilmiştir; bu kelime, Latincedeki “comēta” veya “comētēs” terimlerinden gelmektedir. Bu terimler, “uzun saçlı” anlamına gelen Yunanca “κομήτης” (komētēs) kelimesinin Roma versiyonudur. Oxford İngilizce Sözlüğü, bu terimin Yunan’da “uzun saçlı yıldız, kuyruklu yıldız” anlamına geldiğini belirtmektedir.

Meteorların Sebebi Nedir?

Meteorlar, bir meteoroidin Dünya atmosferine son derece yüksek bir hızla girmesi sonucunda meydana gelir; bu durum atmosferdeki hava molekülleriyle sürtünme veya direnç oluşturur. Bu sürtünme, ısı üretir ve meteorun içindeki kimyasalları yakar, etrafındaki atmosfer gazlarının aydınlanmasına neden olur. Sonuç olarak, meteor gökyüzünde alçaldıkça parlak ışık şeritleri üretir.

Meteor Türleri

Yeryüzü Kayıcıları (Earth Grazers): Yatay konumları sayesinde uzun, renkli kuyrukları ile bilinirler. Giriş açılarından dolayı bazen atmosferden sekip uzaya geri dönebilirler.

Ateştopları (Fireballs): Bu parlak meteorlar, bir basketbol boyutundan küçük bir araca kadar değişir. Uluslararası Astronomi Birliği, bunları gece gökyüzünde bir gezegenden daha parlak olarak tanımlar.

Bolidler (Bolides): Meteor hiyerarşisinin zirvesindedir. Bu büyük boyutlu meteorlar, ateştoplarından daha ağır ve daha parlaktır. Yüksek hızda gökyüzünde ilerlerken genellikle atmosferde patlama ile sona ererler.

Meteorlar Dünya’ya Çarpar mı?

Meteorların çok küçük bir yüzdesinin, Dünya yüzeyine inme/çarpma olasılığı vardır. Bu makalede daha önce açıklandığı gibi, Dünya atmosferine girmek son derece düşmanca bir ortamdır ve çoğu şeyi yakar. Asteroit kökenli meteorlar, tüm meteorların yaklaşık %5’ini oluştururken, bu meteorlar Dünya’daki meteoritlerin %86’sını oluşturur.
Amerikan Meteor Derneği’ne göre, her gün Dünya’nın yüzeyine kadar 50 meteorit olayı gerçekleşmektedir. Bunlardan 2 ila 12’si, birinin gözlemleyip meteorit materyali bulabileceği yerleşim bölgelerinde meydana gelir. Diğer tüm çarpma olayları okyanuslar ve yerleşim olmayan bölgelerde gerçekleşir.

Meteorlar Neden Oluşur?

Meteorlar, çoğunlukla demir, nikel ve silikatlardan (silisyum ve oksijen) oluşur. Kimyasal oranlarına bağlı olarak farklı türleri vardır. Yüksek metal içeriğine sahip meteorlar, yüzeye ulaşma ve meteorit olma şansını artırır.

Meteorlar Hangi Renklerde Görünür?

Meteorlar, farklı renklerde görünebilir. Ne tür maddelerden yapıldıkları, gökyüzünde nasıl göründüklerini etkiler. Atmosfere girdiğinde, yüksek sıcaklıklar meteorun içindeki kimyasalları buharlaştırmaya başlar.

Azot/Oksijen: Kırmızı tonlarda görünür.
Demir: Sarı tonlarda görünür.
Kalsiyum: Mor/mavi tonlarında görünür.
Sodyum: Turuncu tonlarda görünür.
Magnezyum: Açık mavi ile yeşil tonlarda görünür.
Bakır: Mavi tonlarda görünür.

Meteorlar Ne Sıklıkta Görülür?

Her saat, gece ve gündüz, küçük toz parçacıkları Dünya’nın atmosferine girer. Bu parçacıkların çoğuna “sporadik” meteorlar denir. NASA’ya göre, bilim insanları her gün Dünya’ya 48.5 ton meteorit materyalinin düştüğünü tahmin etmektedir. Meteor yağmurları, belirli zamanlarda çok sayıda meteoroidin Dünya atmosferine girmesiyle gerçekleşir.

Meteor Yağmurları

Meteor yağmurları, Dünya’nın bir anda birçok meteoroid ile karşılaştığı durumlarda meydana gelir. Bu, Dünya’nın bir kuyruklu yıldız veya asteroit tarafından geride bırakılan enkaza doğru geçiş yapması sırasında gerçekleşir. Kuyruklu yıldızlar, Güneş’e yaklaştıkça buzlu yüzeyleri parçalanır ve kuyruklu yıldızın yolunda dağılmış bir toz ve kaya parçaları izi bırakır. Daha sonra, Dünya Güneş etrafında dönerken, yörüngesi kuyruklu yıldız tarafından geride bırakılan enkaza denk gelir.

Dünya’nın yörüngesi, bu aynı enkaza defalarca çarpacağından, yıllık meteor yağmurlarını ne zaman deneyimleyeceğimizi bilebiliriz. Yıl boyunca birkaç farklı meteor yağmuru vardır. Bunların hepsi, meteorların göründüğü gökyüzündeki takımyıldızlara göre adlandırılmıştır. Bu alana “Saçılma Noktası” (Radiant) denir. Takımyıldızını ve saçılma noktasını bulmak, yaklaşan göksel gösteriler için nerede beklemeniz gerektiğini bilmenin harika bir yoludur.

Örneğin, Leonid meteor yağmuru, Leo takımyıldızından adını alır. Leonid meteorları, görünüşte bu takım yıldızından geliyormuş gibi görünür; oysa gerçekte, gerçek yıldızlarla uzaktan yakından alakaları yoktur. Dünya, Comet Temple-Tuttle tarafından geride bırakılan enkaza doğru hareket etmektedir. Bu bir optik yanılsamadır.

Meteorların gökyüzünde bıraktığı izler, gökyüzündeki aynı noktayı işaret ediyormuş gibi görünür. Meteorların saçılma noktası (radiant point), karlı bir yolda araba kullanırken kar tanelerinin ön cama çarpıp her yöne dağılması gibi bir deneyimle benzerlik gösterir. Kar taneleri, bir aracın camına çarptığında, sanki dar bir noktadan yayılıyormuş gibi görünürler. Aynı şekilde, gökyüzünde beliren meteorlar da tek bir noktadan çıkıyor gibi görünür, ancak gerçekte, bu meteorlar Dünya’nın atmosferine girdiğinde, çeşitli yönlere doğru hareket ederler.

Dünya, kuyruklu yıldız kalıntılarının içinden geçerken de benzer bir durum yaşar. Bu, bir aracın kar dolu bir yoldan geçmesi gibidir; kar taneleri belirli bir kaynaktan çıkıyormuş gibi görünse de, aslında her biri farklı yönlere savrulmaktadır. Dünya, bu kalıntılara girdiğinde, meteoroidler atmosferle etkileşime girerek yanar ve gökyüzünde belirli bir noktadan yayılıyormuş gibi parlayan meteorlar oluşturur.

Gözlem İpuçları

Meteor yağmurlarını izlemek için en iyi zaman, her yıl bir veya iki gün değişiklik gösterebilir. Bazı yıllar, Ay’ın evresine bağlı olarak diğerlerinden daha iyi olabilir. Yeni Ay, karanlık gökyüzü ile gözlem yapmak için en iyisidir; dolunayın ışığı ise daha küçük ve soluk meteorları görmeyi zorlaştırır. Her yılın zirve aktivite zamanlarını kontrol etmek, en iyi gözlem için önemlidir.

Işık kirliliğinden mümkün olduğunca uzak bir yer seçin. Ne kadar karanlık olursa o kadar iyi. Şehirde yaşıyorsanız, parlak ışıklardan uzaklaşıp şehir sınırlarının dışına seyahat etmeyi düşünün. Bir meteor yağmurunu izlemeyi planlarken, havanın gece geç saatlerde, hatta yaz aylarında bile soğuyabileceği için sıcak tutacak kıyafetler giymek önemlidir. Susuz kalmamak için sıcak içecekler getirin. Gökyüzünü gözlemek için geriye yaslanabilen katlanır bir sandalye almayı düşünebilirsiniz.

Eğer telefonunuzu kontrol etmeniz gerekiyorsa, ekranı kırmızı moda alan uygulamalardan yardım alın. Kırmızı bir el feneri, beyaz ışığa göre daha az göz alır ve gözünüzün karanlığa alışmasına yardımcı olur; ayrıca, ışık kaynaklarını azaltmanıza yardımcı olur. Gözlemi çıplak gözle yapmak en iyisidir; dürbünler veya teleskoplar, görüş alanınızı daraltır.

Her şey hazırsa, rahatça arkanıza yaslanın ve gökyüzüne bakın. Saçılma noktasının nerede olduğunu biliyorsanız, bu noktadan yaklaşık 25-45 derece uzakta gökyüzünün görece karanlık bir bölgesine bakın. Bu alana bakarken tek bir yere odaklanmayın; geniş bir alana, sanki gözlerinizi dinlendiriyormuş gibi boş bakın. Bu, kalabalık bir alanda hareketli cisimleri yakalamak için en iyi tekniklerden biridir.

Artık tek ihtiyacınız olan sabır. Meteorların hangi bölgeden hangi zamanda gireceği tamamen rastlantısaldır, bu nedenle sabırla beklemekten başka bir şey kalmıyor. İyi gözlemler…

Önemli Meteor Yağmurları | Yaklaşık Görünme Tarihleri

Quadrantids: Aralık sonu ile Ocak başı | Saatte 110 meteore kadar
Nisan Lyrids: Nisan ortası ile sonları | Saatte 18 meteore kadar
Eta Aquarids: Nisan ortasından Mayıs sonuna kadar | Saatte 50 meteore kadar
Draconids: Ekim başı | Saatte 10 meteore kadar
Perseids: Temmuz ortasından Ağustos sonuna kadar | Saatte 100 meteore kadar
Orionids: Ekim başından Kasım başına kadar | Saatte 20 meteore kadar
Taurids: Eylül başından Kasım sonuna kadar | Saatte 5 meteore kadar
Leonids: Kasım başından sonuna kadar | Saatte 10 meteore kadar
Geminids: Aralık başından sonuna kadar | Saatte 150 meteore kadar

Tarihte Meteorlar

Meteorlar, insanlık tarihinde gözlerimizi açmadan önce bile meydana gelmiştir. Antik medeniyetler, anlaşılmaz olanı açıklamak için mitlere ve sembollere başvurmuşlardır. Düşen yıldızlar, birçok antik kültürde gelecekte olacak iyi veya kötü olayların işareti olarak kabul edilmiştir.
Antiklerin göksel olayları algılayışı, Roma’nın ilk diakonlarından Laurentius’un 10 Ağustos 258’de öldürülmesiyle somutlaşmıştır. İnfazından kısa bir süre sonra, Perseid meteor yağmuru zirve aktivitesine girmiştir. Yerel halk, meteorları diakon Laurentius’un gözyaşları olarak yorumlamış ve bu durum, onun efsanesine katkıda bulunmuştur.

Sonuç

Meteorlar, Dünya’daki evimizin ötesinde çok şey olduğunu hatırlatan muhteşem olaylardır. Gökyüzündeki bu göz alıcı gösteriler, evrenin büyüklüğünü ve gizemini gözler önüne serer. Gözlem yaparken, sadece bu harika olayları görmekle kalmayacak, aynı zamanda yıldızların ve gezegenlerin hikayelerini de düşünerek hayal gücünüzü geliştireceksiniz. Güzel gece gökyüzüne bakmayı unutmayın; belki de harika bir şeyin parıltısını yakalayabilirsiniz.